BS. Nguyễn Huỳnh Anh Tú - Khoa Truyền Nhiễm

----

Trường hợp điển hình

Trong những tuần gần đây, là thời điểm cao điểm của mùa dịch sốt xuất huyết Dengue , khoa Truyền Nhiễm Bệnh viện Nhân dân 115 liên tục tiếp nhận hàng loạt ca bệnh sốt xuất huyết Dengue ở nhiều lứa tuổi.

Nhiều người bệnh nhập viện trong tình trạng sốt cao liên tục 2-3 ngày, mệt lả, hoặc đã qua giai đoạn sốt (ngày thứ 3–7 của bệnh) nhưng lại bắt đầu xuất hiện các dấu hiệu cảnh báo nguy hiểm như: đau bụng nhiều vùng hạ sườn phải, nôn ói nhiều lần trong ngày, chảy máu chân răng hoặc chảy máu mũi...

Đây là lời cảnh báo về sự nguy hiểm của Sốt xuất huyết Dengue, cho thấy bệnh có thể diễn tiến phức tạp và nặng lên đột ngột nếu người dân lơ là, chủ quan, đặc biệt là trong giai đoạn hết sốt.

Sốt xuất huyết Dengue là gì?

Sốt xuất huyết Dengue (SXHD) là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus Dengue gây ra. Bệnh có thể diễn tiến từ thể nhẹ đến thể nặng, gây ra các biến chứng nguy hiểm như: Sốc, xuất huyết nặng (do rối loạn đông máu) hoặc suy đa tạng, có nguy cơ tử vong cao nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Tại Việt Nam, bệnh lưu hành quanh năm nhưng bùng phát mạnh nhất vào mùa mưa, thường là từ tháng 6 đến tháng 11 hàng năm. Đây là thời điểm người dân cần nâng cao cảnh giác cao độ.

Nguyên nhân

Tác nhân: Bệnh do virus Dengue, bao gồm 4 týp huyết thanh là DEN-1, DEN-2, DEN-3, và DEN-4.

Nguồn bệnh: Người mang virus Dengue.

Trung gian truyền bệnh: Muỗi vằn (Aedes aegypti, Aedes albopictus). Muỗi vằn hút máu người bệnh, sau đó truyền virus cho người lành qua vết đốt.

Dấu hiệu nhận biết

Bệnh thường diễn tiến qua 3 giai đoạn:

Giai đoạn sốt (ngày 1 - 3):

• Khởi phát đột ngột: Sốt cao liên tục 39 – 41°C, kéo dài 2-5 ngày, một số trường hợp sốt lâu hơn.
• Đau đầu, đặc biệt là đau sau hốc mắt.
• Đau mỏi cơ, khớp.
• Có thể buồn nôn, nôn ói, chán ăn.
• Có thể xuất hiện chấm xuất huyết nhỏ ở da.

Giai đoạn nguy hiểm (Thường từ ngày 3 - 7):

Đây là giai đoạn đặc biệt nguy hiểm, thường xảy ra khi bệnh nhân bắt đầu hạ sốt. Vì vậy, khi xuất hiện các dấu hiệu cảnh báo cần nhập viện ngay:

• Mệt lả, li bì hoặc bứt rứt, vật vã.
• Đau bụng vùng gan (hạ sườn phải).
• Nôn ói nhiều hoặc liên tục.
• Xuất huyết niêm mạc: chảy máu chân răng, chảy máu mũi.
• Tiểu ít.
• Nguyên nhân là do tình trạng thoát huyết tương, cô đặc máu, dẫn đến tình trạng sốc giảm thể tích tuần hoàn.

Giai đoạn hồi phục (Sau ngày 7):

Bệnh nhân hết sốt, toàn trạng tốt lên, thèm ăn, huyết động ổn định và bắt đầu hồi phục.

Cận lâm sàng

Công thức máu:

Số lượng bạch cầu thường giảm.

Dung tích hồng cầu Hematocrit (Hct) tăng – dấu hiệu cho thấy tình trạng cô đặc máu do thoát huyết tương.

Số lượng tiểu cầu giảm (thường giảm nặng trong giai đoạn nguy hiểm).

Xét nghiệm chẩn đoán: Kháng nguyên NS1 (được chỉ định trong 1 – 7 ngày đầu, đặc biệt trong 5 ngày đầu) hoặc kháng thể IgM/IgG.

Điều trị

Nguyên tắc:

Hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu.

Điều trị chủ yếu là hạ sốt, bù dịch và theo dõi sát các dấu hiệu cảnh báo để phát hiện sớm sốc hoặc xuất huyết.

Điều trị cụ thể:

Hạ sốt: Chỉ dùng Paracetamol đơn chất, liều 10-15mg/kg/lần, cách nhau 4-6 giờ.

Tuyệt đối không dùng Aspirin hoặc Ibuprofen (thuốc kháng viêm non steroid) để hạ sốt vì làm tăng nguy cơ xuất huyết, toan máu và tổn thương dạ dày.

Bù dịch đường uống: Khuyến khích uống nhiều nước, tốt nhất là dung dịch oresol, nước trái cây (cam, dừa), nước cháo loãng.

Nhập viện: Bắt buộc khi có dấu hiệu cảnh báo để được truyền dịch tĩnh mạch và theo dõi y tế chặt chẽ.

Phòng ngừa hiệu quả

Biện pháp chính:

• Diệt muỗi và lăng quăng (bọ gậy)
• Đậy kín tất cả các dụng cụ chứa nước để muỗi không vào đẻ trứng.
• Thả cá vào các dụng cụ chứa nước lớn (bể, giếng...).
• Vệ sinh môi trường sống, lật úp các dụng cụ phế thải (chai, lọ, lốp xe...) để không đọng nước.
• Ngủ màn (mùng), mặc quần áo dài tay, dùng kem xua muỗi, vợt điện...

Tiêm vaccine phòng bệnh

• Một giải pháp đột phá mới đây là vaccine phòng sốt xuất huyết.
• Vaccine: Qdenga, được Bộ Y tế Việt Nam phê duyệt lưu hành từ tháng 5/2024.
• Đối tượng: Dành cho người từ 4 tuổi trở lên.
• Hiệu quả: Có khả năng phòng ngừa cả 4 týp vi rút Dengue, giảm đến 90% tỷ lệ nhập viện do sốt xuất huyết nặng
• Lịch tiêm: Tiêm 2 mũi, cách nhau 3 tháng.

Lời khuyên từ bác sĩ

Không tự ý dùng thuốc Aspirin, Ibuprofen khi nghi ngờ sốt xuất huyết.

Theo dõi sát bệnh nhân, đặc biệt là trẻ em, trong giai đoạn hết sốt (ngày 3-7).

Chủ động diệt lăng quăng tại nơi ở và nơi làm việc.

Người dân, đặc biệt là người sống trong vùng dịch, có thể chủ động xin được bác sĩ tư vấn về việc tiêm vaccine để phòng bệnh.

Nhận biết và đi khám sớm

Người dân cần đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế ngay khi có các triệu chứng sau:

• Sốt cao liên tục 2-3 ngày không hạ.
• Đặc biệt, khi bệnh nhân đã hạ sốt mà có các dấu hiệu cảnh báo:

• Mệt lả, li bì, hoặc bứt rứt.
• Đau bụng dữ dội.
• Nôn ói liên tục.
• Chảy máu mũi, chân răng, hoặc bất kỳ dấu hiệu xuất huyết nào.
• Tay chân lạnh, ẩm.

Sốt xuất huyết Dengue là bệnh có thể diễn tiến nhanh và khó lường. Nhận biết sớm dấu hiệu cảnh báo, theo dõi chặt chẽ và chủ động phòng bệnh bằng diệt muỗi – lăng quăng và tiêm vaccine là chìa khóa để bảo vệ tính mạng, hạn chế biến chứng.