BS. Phan Văn Bình – Khoa Y học cổ truyền – Phục hồi chức năng
1. Đại cương
1.1 Theo Y học hiện đại
Đau cổ vai gáy là tình trạng đau – mỏi – căng cứng cơ và dây chằng vùng cổ, vai, gáy, có thể lan lên đầu hoặc xuống cánh tay. Đây là một trong những lý do phổ biến nhất khiến người dân tìm đến các cơ sở y tế.
Nguyên nhân cơ học: Ngồi lâu sai tư thế, làm việc máy tính, lái xe đường dài.
Bệnh lý nền: Thoái hóa cột sống cổ, thoát vị đĩa đệm cổ, viêm quanh khớp vai.
Tác động môi trường: Thời tiết lạnh, ẩm (đặc biệt mùa mưa), điều hòa nhiệt độ thấp
Hình: nguồn internet
1.2. Theo Y học cổ truyền
Đau cổ vai gáy thuộc phạm vi chứng “Kiên Tý”, “Kiên Thống”.
Nguyên nhân ngoại cảm: “Phong – Hàn – Thấp” xâm nhập qua kinh Đốc, kinh Bàng Quang, Thiếu Dương… gây bế tắc kinh lạc, khí huyết không lưu thông.
Nguyên nhân nội thương: Khí huyết hư, can thận hư khiến cân cốt yếu, chính khí suy giảm dễ cảm nhiễm ngoại tà.
Đặc trưng mùa mưa: các ngoại tà như Phong, Hàn, Thấp dễ nhiễm vào các vùng kinh lạc ở cổ gáy – nơi các đường kinh dương đi qua.
2. Triệu chứng thường gặp
Đau – mỏi – căng cứng cổ vai gáy, quay đầu khó.
Đau tăng khi thay đổi thời tiết, gặp lạnh ẩm.
Đau có thể lan lên đầu gây nhức đầu hoặc lan xuống tay gây tê mỏi.
Một số trường hợp mạn tính có chóng mặt, mất ngủ, giảm chất lượng cuộc sống.
3. Chẩn đoán – Biện chứng
3.1. Theo Y học hiện đại
Khám lâm sàng (đo tầm vận động cổ, vai).
X-quang, khi cần có thể chỉ định CT hoặc MRI cột sống cổ nếu nghi ngờ thoái hóa hoặc thoát vị.
3.2. Theo Y học cổ truyền
Thể Phong Hàn Thấp tý: Đau cứng, nặng nề, gặp ấm dễ chịu.
Thể Huyết Ứ: Đau châm chích, cố định, cử động khó.
Thể Can Thận Hư: Đau âm ỉ, lưng gối yếu, kèm ù tai, chóng mặt.
4.Điều trị
4.1. Y học hiện đại
Thuốc giảm đau, giãn cơ, kháng viêm (theo chỉ định bác sĩ).
Vật lý trị liệu: sóng ngắn, siêu âm trị liệu, kéo giãn cột sống cổ.
Thay đổi tư thế làm việc, tập vận động cổ vai gáy.
4.2. Y học cổ truyền
Theo Y học cổ truyền, tùy vào thể bệnh mà dùng các phương pháp phù hợp để đạt hiệu quả tối ưu trong điều trị. Đặc biệt trong mùa mưa, thể bệnh Phong Hàn Thấp phạm kinh lạc chiếm ưu thế, pháp trị như sau:
- Châm cứu
Phương huyệt: Phong trì, phong môn, ế phong, đại chùy, kiên tĩnh, kiên ngung, tý nhu, khúc trì, hợp cốc, a thị huyệt
Tác dụng: khu phong tán hàn trừ thấp, thông kinh hoạt lạc.
Hình: nguồn internet
- Cứu ngải
Cứu Đại chùy, Phong môn, Kiên tỉnh để khu phong, tán hàn, ôn dương khí.
Tránh thực hiện ở vùng mất cảm giác hoặc nguy cơ bỏng.
Hình: nguồn internet
- Xoa bóp – Bấm huyệt
Giúp thư giãn cơ vùng cổ vai, lưu thông khí huyết, cải thiện tầm vận động.
- Giác hơi
Đặt giác hai bên cột sống cổ – vai giúp giải ứ trệ, tăng lưu thông khí huyết
Chống chỉ định khi có tổn thương da nhiễm trùng/ chảy máu/ rối loạn đông máu/ sử dụng thuốc kháng đông.
- Cấy chỉ
Cấy chỉ vào huyệt phù hợp giúp duy trì hiệu quả lâu dài cho đau mạn tính.
- Thuốc Y học cổ truyền
Phong Hàn Thấp: Độc Hoạt Tang Ký Sinh, Quế Chi Thang gia giảm.
Huyết Ứ: Huyết Phủ Trục Ứ Thang gia giảm.
Can Thận Hư: Lục Vị Địa Hoàng Hoàn gia Ngưu tất, Đỗ trọng.
5. Phòng ngừa trong mùa mưa
5.1. Các việc nên làm
Giữ ấm cổ – vai – gáy khi ra ngoài: Khi đi đường trong thời tiết lạnh hoặc mưa, nên che chắn kỹ vùng cổ gáy bằng áo khoác có cổ cao, khăn choàng hoặc áo mưa kín để tránh nhiễm lạnh.
Lau khô và thay quần áo ngay khi bị ướt: Khi mắc mưa hoặc mồ hôi nhiều, cần lau khô cơ thể và thay ngay quần áo ẩm ướt, quàng khăn giữ ấm cổ. Nên tắm bằng nước ấm, tránh tắm khuya hoặc tắm nước lạnh sau khi ra ngoài trời mưa.
Chườm ấm đúng cách: Nếu xuất hiện đau hoặc co cứng cơ vùng cổ gáy do lạnh, có thể chườm ấm bằng túi chườm nóng 15–20 phút/lần, 1–2 lần/ngày. Nhiệt ấm giúp tăng tuần hoàn, thư giãn cơ, giảm cảm giác đau.
Vận động khởi động mỗi sáng: Thực hiện các động tác xoay cổ nhẹ nhàng, nâng – hạ vai, kéo giãn cơ vùng cổ – vai – gáy trước khi bắt đầu ngày mới hoặc trước khi tập thể dục.
Tập luyện nhẹ nhàng, đều đặn: Nên luyện tập các môn giúp thư giãn cơ và điều hoà khí huyết như Khí công, Thái Cực quyền, yoga, hoặc đơn giản là kéo giãn cổ – vai – gáy 5–10 phút mỗi giờ làm việc.
Điều chỉnh tư thế làm việc: Cứ sau mỗi 45–60 phút làm việc, nên thay đổi tư thế hoặc đứng lên vận động nhẹ nhàng. Điều chỉnh chiều cao bàn ghế và màn hình máy tính ngang tầm mắt để giảm gập cổ.
Chế độ dinh dưỡng hợp lý: Tăng cường các thực phẩm ấm nóng như gừng, hành, tỏi; bổ sung thực phẩm giàu canxi và vitamin D để hỗ trợ cơ xương khớp. Người bệnh có bệnh lý nền (dạ dày, gan, thận…) nên tham khảo bác sĩ về chế độ ăn cụ thể.
Khám kịp thời: Nếu xuất hiện các dấu hiệu như đau dữ dội, tê hay chuột rút tay, mất vận động hoặc giảm nhạy cảm ở tay, sốt cao hoặc đau kéo dài không giảm, nên đến cơ sở y tế để được thăm khám.
5.2. Các việc không nên làm
Không để lạnh, ẩm kéo dài: Tránh mặc áo mỏng, áo ướt, hoặc để gió lạnh thổi trực tiếp vào vùng cổ gáy.
Không cúi hoặc gập cổ quá lâu: Hạn chế cúi đầu xem điện thoại, đọc sách hoặc làm việc liên tục với tư thế gập cổ. Nên giữ cổ thẳng, mắt ngang màn hình.
Không tắm khuya hoặc tắm nước lạnh ngay sau khi đi ngoài trời mưa/lạnh: Điều này dễ làm cơ cổ vai co cứng, đau nhức.
Không tự ý dùng thuốc giảm đau kéo dài: Khi có triệu chứng nghiêm trọng cần khám chuyên khoa, tránh tự điều trị quá lâu.
Không tập luyện quá sức hoặc vận động đột ngột khi chưa khởi động: Điều này dễ gây chấn thương cơ và dây chằng cổ.
Không sử dụng chất kích thích thường xuyên: Hạn chế rượu, bia, thuốc lá.
6.Tài liệu tham khảo
1. Bộ Y tế (2016). Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị một số bệnh cơ xương khớp thường gặp – Nhà xuất bản Y học.
2. Trường Đại học Y Hà Nội – Bộ môn Y học cổ truyền (2020). Giáo trình Y học cổ truyền – Phần bệnh học cơ xương khớp.
3. Nguyễn Văn Tuấn (2020). Ứng dụng cấy chỉ trong điều trị đau cơ xương khớp – Báo cáo Hội nghị Y học cổ truyền toàn quốc.
4.Nguyễn Văn Hưởng (2018). Xoa bóp – bấm huyệt trị liệu các bệnh cơ xương khớp. NXB Thể dục Thể thao.
Zalo
Facebook
Youtube