Trong
chương trình giao lưu trực tuyến cùng bạn đọc AloBacsi, BS.CK2 Đoàn Thị
Huyền Trân - trưởng khoa Cơ xương khớp, Bệnh viện Nhân dân 115 sẽ chia
sẻ về những tác hại của việc lạm dụng corticoid để quý bạn đọc có thêm
thông tin về loại độc dược xếp nhóm B này.
Chương trình do Cổng thông tin Tư vấn sức khỏe AloBacsi.vn và Bệnh viện Nhân dân 115 phối hợp thực hiện.
Chương trình do Cổng thông tin Tư vấn sức khỏe AloBacsi.vn và Bệnh viện Nhân dân 115 phối hợp thực hiện.
NỘI DUNG BUỔI TƯ VẤN TRỰC TUYẾN
1.
Với tác dụng kháng viêm, giảm đau nhanh chóng, corticoid thường được
dùng để điều trị nhiều loại bệnh. Xin hỏi BS cho biết tại sao corticoid
có công dụng như vậy?
BS.CK2 Đoàn Thị Huyền Trân:
Corticoid
hay là cortisol là một chất tiết ra từ lớp vỏ của tuyến thượng thận. Sở
dĩ có nhiêu tác dụng như vậy sẽ thông qua nhiều cơ chế phức tạp xin
phép không trình bày ở đây. Nhưng nhìn chung, thuốc có hiệu quả kháng
viêm, kháng dị ứng và ức chế miễn dịch rất tốt. Do đó được xem như là
“thần dược”.
2.
Riêng với các bệnh cơ xương khớp, corticoid sẽ được BS kê đơn trong
những trường hợp nào? Và việc sử dụng thuốc kê toa của BS có giúp hạn
chế tác dụng phụ của corticoid không, thưa BS?
BS.CK2 Đoàn Thị Huyền Trân:
Đây là một câu hỏi rất rộng. Trong các bệnh về Cơ xương khớp, người ta có thể chia thành 2 mảng chính: tổn thương khớp và đau khớp mang tính cơ năng, liên quan đến những cấu trúc của khớp như thoái hóa khớp, đau lưng, đau thần kinh tọa, viêm gân cơ, dây chằng thì những trường hợp này không được khuyến cáo sử dụng corticoid bằng đường uống toàn thân.
Một
số trường hợp được tiêm tại khớp nhưng phải được bác sĩ chuyên khoa chỉ
định, bởi lạm dụng việc tiêm khớp tại chỗ sẽ gây ra các biến chứng rất
nguy hiểm.
Trở lại việc chỉ định nào được
corticoid đường uống, đa phần là các bệnh lý miễn dịch, như viêm khớp
dạng thấp hoặc 1 số ít trường hợp trong bệnh gout kháng thuốc, không đáp
ứng với những thuốc kháng viêm thông thường thì bác sĩ chuyên khoa khớp
chúng tôi vẫn sử dụng corticoid với liều cao và ngắn ngày cho bệnh
nhân.
3. Sử dụng corticoid có dẫn đến tình trạng lệ thuộc vào thuốc hay không, thưa BS?
BS.CK2 Đoàn Thị Huyền Trân:
Tùy
vào thời gian sử dụng mà bệnh nhân có bị lệ thuộc vào thuốc hay không.
Thời gian này không giống nhau trên tất cả bệnh nhân mà tùy vào mỗi cá
thể. Có những bệnh nhân sử dụng 2-3 tháng, thậm chí 6 tháng mới bị phụ
thuộc.
Hoặc những bệnh nhân chỉ cần sử
dụng 2 tháng, thậm chí 1-2 tuần, có thể do thuốc không rõ nguồn gốc xuất
xứ, chứa hàm lượng corticoid rất cao nên bệnh của họ sẽ phụ thuộc vào
thuốc. Điều này rất đáng tiếc vì sau đó, việc cai thuốc sẽ rất khó khăn.
BS.CK2 Đoàn Thị Huyền Trân:
Những
trường hợp bệnh nhân sử dụng thuốc kháng dị ứng thông thường không có
cải thiện thì bác sĩ kê toa có chứa corticoid. Do hiểu rõ những tác dụng
phụ của thuốc, các bác sĩ sẽ không lạm dụng thuốc.
Nếu
thuốc sử dụng trong thời gian ngắn sẽ không để lại tác dụng phụ với
điều kiện không sử dụng lại nhiều lần. Bệnh nhân thường có xu hướng mua
lại thuốc theo toa thuốc cũ, chính vì điều này khiến cho bệnh nhân phụ
thuộc vào corticoid ngoài ý muốn của bác sĩ.
Mặc
khác, đối với những bệnh nhân đã bị phụ thuộc vào corticoid, bác sĩ cho
toa và giảm liều để tránh tình trạng bùng lên sau khi ngưng thuốc đột
ngột.
Người dân mình thường có tâm lý khi uống
thuốc không kê toa sẽ có tâm lý rất thoải mái, nhưng khi được bác sĩ kê
toa thường lo lắng thuốc có chứa “dexa” hay không. Nếu nghe thuốc có
chứa “dexa” sẽ hoảng lên và tự ý cắt thuốc ấy.
Đối
với những bệnh nhân này, những người đang phụ thuộc vào thuốc hoặc
những người có bệnh lý mà chuyên khoa khớp gọi là bệnh lý tự miễn như
viêm khớp dạng thấp, bác sĩ buộc phải xài nhóm thuốc này để ức chế quá
trình viêm của bệnh nhân vì nếu ngưng thuốc đột ngột sẽ làm bùng các cơn
viêm khớp hoặc những triệu chứng phụ thuộc vào corticoid khiến bệnh
nhân đau bụng, mệt mỏi, biếng ăn, mất ngủ,…
Do
đó với thuốc được kê toa bởi bác sĩ, đặc biệt là bác sĩ chuyên khoa thì
bệnh nhân nên tuân thủ theo toa và trao đổi với bác sĩ những tác dụng
phụ mà bản thân lo lắng để được tư vấn rõ ràng hơn.
5.
Tuy nhiên, trên thực tế thì nhiều người vẫn tự ý mua thuốc giảm đau khi
bị bệnh xương khớp, hoặc tiếp tục mua thuốc theo toa cũ của BS, trong có
có thuốc chứa corticoid mà không tái khám. Điều này có tác hại như thế
nào ạ?
BS.CK2 Đoàn Thị Huyền Trân:
Corticoid
có 3 dạng tác dụng, bao gồm tác dụng ngắn, tác dụng trung bình và tác
dụng kéo dài. Tùy theo chỉ định của từng bệnh mà bác sĩ sẽ chọn lựa loại
thuốc thích hợp. Do đó, nếu một bệnh lý cấp tính mà vô tình được cho sử
dụng hoặc mua thuốc mà tác dụng kéo dài thì tác dụng phụ rất nhiều.
Corticoid
có 5 tác dụng chính: dị hóa đạm, tăng cơ sinh đường dễ làm tăng đường
huyết, tăng giữ nước và muối dễ gây phù, tăng huyết áp, làm tăng hoạt
tính của chất kháng vitamin D và làm giảm hấp thu canxi ở ruột. Do đó
nếu lạm dụng sẽ gây ra tình trạng ức chế sự hoạt động của các tế bào tạo
xương, làm rối loạn hệ miễn dịch, dễ gây cho bệnh nhân tình trạng nhiễm
trùng.
6. Nhờ BS hướng dẫn cách nhận biết thuốc có chứa corticoid? Thường thì những thuốc đó có chữ gì trên bao bì ạ?
BS.CK2 Đoàn Thị Huyền Trân:
Có
nhiều tên thuốc khác nhau có chứa corticoid. Trong đó có thể tìm thấy
prednisolone, prednisone, methylprednisolone, betamethasone,
dexamethasone... Những tên thuốc có âm cuối “sone” cũng nên thận trọng.
Do
tác dụng của thuốc mạnh nên khi uống 2-3 viên sẽ thấy kết quả khác hẳn,
bệnh nhân cảm thấy dễ chịu. Vì thế, bệnh nhân sẽ tiếp tục uống và tình
trạng ổn một cách giả tạo. Và đây là điều khiến các bệnh nhân lạm dụng,
tiếp tục uống theo toa thuốc cũ. Vì vậy, sẽ đưa đến tác động rối loạn
trên các cơ chế như rối loạn đường, rối loạn phân bố mỡ và nhiều ảnh
hưởng không tốt.
7. Xin BS cho biết có những dấu hiệu nào để bệnh nhân nhận biết mình đã bị tác dụng phụ của corticoid?
BS.CK2 Đoàn Thị Huyền Trân:
Dấu hiệu đầu tiên dễ nhận biết nhất là khuôn mặt bệnh nhân tròn lên. Những người có thân hình gầy nhưng tự dưng mặt tròn ra, bị giữ nước, cảm giác nặng mặt, lâu dài hơn sẽ có những phân bố mỡ ở vùng vai. Những u mỡ giờ gồ lên như lưng trâu và bụng to ra nhưng tay chân sẽ teo nhỏ lại, nhìn người mập ra nhưng rất mất cân đối. Ở những trường hợp nặng hơn sẽ gây ra hiện tượng tại lông - tóc - móng như nữ sẽ mọc ria mép, lông tay- lông chân mọc nhiều hơn.
8.
Thường thì sử dụng corticoid trong bao lâu mới xuất hiện các tác dụng
phụ này, thưa BS? Nếu một người nghi ngờ mình bị tác dụng phụ của
corticoid thì nên đến khoa nào của bệnh viện để làm xét nghiệm ạ?
BS.CK2 Đoàn Thị Huyền Trân:
Sẽ không có câu trả lời chính xác cho câu hỏi này. Vì tùy người, có những người uống rất lâu nhưng không bị, nhưng có những người uống 1-2 tháng đã bị tác dụng phụ. Thường những bệnh nhân lớn tuổi có thể không gặp tình trạng nặng mặt mà sẽ ghi nhận là tình trạng da mỏng đi, dễ bị bầm và xuất huyết. Vì vậy, tác dụng phụ xảy ra với mỗi người có cơ địa khác nhau sẽ biểu hiện khác nhau.
Trong những trường hợp trên,
bệnh nhân nên đi khám chuyên khoa. Bệnh nhân bị hen suyễn, bệnh lý về
tai- mũi- họng thì nên thăm khám bác sĩ chuyên khoa tai- mũi- họng để
bác sĩ cho mình hướng điều trị đúng hơn.
Bệnh
nhân uống thuốc vì đau khớp phải đến chuyên khoa cơ xương khớp để kiểm
tra. Có những bệnh về khớp bác sĩ bắt buộc phải kê nhóm thuốc đó nhưng
sẽ dặn dò bệnh nhân các tác dụng phụ của thuốc để bệnh nhân hiểu rõ,
không tự ý dừng thuốc và giúp giảm liều lượng thuốc tùy theo diễn tiến
của bệnh, tránh được tình trạng bệnh nhân phụ thuộc vào thuốc.
Nếu
sử dụng lâu, kéo dài, bị hội chứng cushing do tuyến thượng thận hoạt
động quá mức dẫn đến suy tuyến thượng thận, kéo theo việc suy tuyến yên
với trục tuyến yên và tuyến thượng thận thì nên đi khám ở chuyên khoa
nội tiết.
Việc
điều trị này phụ thuộc hoàn toàn vào bệnh nhân. Có những bệnh nhân có
biểu hiện cushing rất rõ và được đánh giá bằng phương pháp đo cortisol
trong máu vào lúc 8 giờ sáng và nhận thấy có những bệnh nhân giảm xuống
bằng 0. Nhưng sau 1 thời gian, bệnh nhân đang sử dụng thuốc liều cao thì
sẽ không thể giảm liều lượng đột ngột, gây ra tình trạng cai thuốc
không hiệu quả. Vì vậy, nếu đang sử dụng liều cao, bệnh nhân sẽ giảm
liều dần.
Nếu bệnh nhân không biết đang sử
dụng liều lượng ở mức nào thì có thể dùng liều sinh lý như
hydrocortison 100mg 1 viên buổi sáng hay 1 viên buổi chiều. Liều lượng
sẽ được bác sĩ chuyên khoa định mức, bệnh nhân không được tự ý điều
chỉnh. Thường khuyến khích dùng buổi sáng để bệnh nhân không bị phụ
thuộc nhiều vào thuốc.
Bản thân tôi đã gặp
nhiều trường hợp bệnh nhân có thể cai được thuốc với điều kiện bệnh nhân
không bị các yếu tố khác tác động thêm như bệnh lý nhiễm trùng gì
khác,…thì lúc đó bệnh nhân vẫn có thể ngưng được thuốc.
10. Lời khuyến cáo của BS dành cho những người đang dùng thuốc có corticoid được kê toa hoặc tự ý mua?
BS.CK2 Đoàn Thị Huyền Trân:
Nếu đi mua thuốc ở nhà thuốc tây, người bán thường đưa thuốc có tác dụng kháng viêm rất mạnh nên khi sử dụng, những triệu chứng sưng đau, sổ mũi, khó thở,… được cải thiện rất nhanh. Vì thế, bệnh nhân khi đi mua thuốc nên dặn người bán đừng lấy thuốc “dexa”.
Nên
tránh sử dụng những thuốc kê toa “cao tay”, tức là không nên thấy bệnh
nhân khác sử dụng có tác dụng nhanh rồi mua theo đơn thuốc của họ.
Những
thuốc được quảng cáo nhưng không rõ ràng nguồn gốc xuất xứ, mang tên
chung chung như cao đơn hoàng tán, thuốc gia truyền… theo tôi thấy,
những bệnh nhân khi uống thuốc này sau 1 thời gian có dấu hiệu bị phù
nề. Khi làm xét nghiệm nhận thấy được trong thành phần những loại thuốc
này đều có chứa corticoid.
Những bệnh về khớp
như đau lưng, đau thần kinh tọa, viêm gân cơ sẽ không cần xài corticoid
dạng đường uống. Như vậy, những thuốc nào uống cho bệnh khác, nhưng sau
khi uống cảm thấy hết đau thì khả năng cao thành phần thuốc có chứa
corticoid.
Những bệnh nhân khi bị hội chứng
cushing rất dễ mắc bệnh tiểu đường, huyết áp, loãng xương, nhiễm trùng.
Trên những bệnh nhân mang sẵn những bệnh lý này và thêm hội chứng
cushing do thuốc thì nguy cơ đáp ứng điều trị những bệnh khác rất kém,
bởi vì corticoid tương tác với rất nhiều thuốc khác, như thuốc kháng
lao, thuốc tiểu đường, thuốc ngừa thai, thuốc ngừa virus sống, thuốc hạ
huyết áp, thậm chí những chất điện giải,… làm giảm tác dụng của các
thuốc kể trên, hoặc ngược lại làm giảm hay tăng tác dụng của corticoid.
Vì vậy, nếu bệnh nhân sử dụng chung với nhau nhưng không nắm rõ sự tương
tác thuốc sẽ dẫn đến tình trạng làm giảm công dụng của các thuốc kia
hoặc làm tăng tác dụng phụ của corticoid.
Hy vọng qua những chia sẻ của BS.CK2 Đoàn Thị Huyền Trân - Trưởng khoa
Cơ Xương Khớp của BV Nhân dân 115, mọi người sẽ hiểu hơn về sử dụng
thuốc, đặc biệt là sử dụng thuốc corticoid đúng cách để mang lại hiệu
quả và đảm bảo an toàn.
AloBacsi chân thành cảm ơn BS Huyền Trân!
Nếu có thắc mắc về sức khỏe, kính mời bạn đọc đặt câu hỏi và gửi về chương trình thông qua: Ngoài
ra, quý bạn đọc có thể theo dõi nhiều buổi trò chuyện của các bác sĩ -
chuyên gia, chia sẻ những thông tin thiết thực về việc bảo vệ sức khỏe
tại kênh: AloBacsi - video. |
Thực hiện: Minh Khuê - Hồng Nhung
Theo Cổng thông tin Tư vấn sức khỏe AloBacsi